Có tác dụng giảm đau, an thần
Kratom có tên khoa học là mitragyna speciosa, thuộc họ cà phê, có nguồn gốc ở vùng Đông Nam Á như Thái Lan, Indonesia, Malaysia và Papua New Guinea. Bột hoặc lá của chúng có tác dụng giảm đau, an thần, tiêu hóa tốt và thường được chế biến dưới dạng chè uống hoặc thuốc hút, đôi khi còn nhai trực tiếp. Chỉ cần vài gam kratom có thể làm cho người dùng bị say tới 03 giờ. Kratom ngày càng được sử dụng nhiều trên thế giới để thay thế cho thuốc giảm đau nhóm opioid. Nó đang được nghiên cứu ở phương Tây, nhưng ở Tuana Tuha - ngôi làng phía Đông đảo Borneo, Indonesia, kratom được coi là “nồi cơm” của dân làng.
Lá và sản phẩm chế biến từ kratom.
Lá kratom có chứa chất làm thay đổi tâm trí, ảnh hưởng đến não bộ giống như morphin, khiến nó được sử dụng phổ biến. Việc sử dụng kratom đang được kiểm nghiệm tại Mỹ, nơi có hơn 130 người tử vong/ngày do sử dụng quá liều thuốc giảm đau nhóm opioid. Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) đã cảnh báo, chống lại việc tiêu thụ kratom mặc dù cơ quan này đã ngừng tuyên bố đây là một chất cấm.
Tại Indonesia, Cơ quan phòng, chống ma túy quốc gia (BNN) muốn Bộ Y tế phân loại kratom là loại chất hướng thần hàng đầu như heroin và cocain. Nếu đối tượng mua bán, vận chuyển chất nằm trong danh mục các chất cấm này theo quy định của luật pháp Indonesia sẽ phải lĩnh mức án tối đa đến 20 năm tù giam. Sự nguy hiểm của kratom gấp 10 lần so với cocain hay cần sa.
Hiệp hội kratom Mỹ ước tính đến tháng 6/2019, có 15,6 triệu người sử dụng kratom ở Mỹ và ngành công nghiệp này hiện có giá trị hơn 1 tỉ USD. Vào năm 2016, Cơ quan bài trừ ma túy Hoa Kỳ (DEA) đề xuất nâng mức xếp loại kratom vào độc dược nhóm I, ngang với heroin, LSD và MDMA. Tuy nhiên, đề xuất được rút lại do gặp phải phản ứng dữ dội từ các nhà vận động hành lang, mặc dù họ vẫn còn lo ngại về các độc tính của kratom. Bởi đặc tính hướng thần sẽ khiến người dùng có nguy cơ nghiện hoặc bị các tác dụng phụ khác.
Người trồng kratom ở Indonesia.
Cảnh sát Mỹ gần đây đã bắt và tiến hành điều tra đối với nghi can ở bang Florida. Anh ta sau khi sử dụng kratom đã ngủ quên, bỏ mặc người đàn ông tật nguyền mà mình có trách nhiệm chăm sóc tử vong vì sốc nhiệt trong ô tô. Kratom được coi là bất hợp pháp ở 06 tiểu bang của nước Mỹ, trong đó có Alabama, Wisconsin. Ở Châu Âu, Ireland, Thụy Điển, Latvia, Litva, Ba Lan và Anh coi sử dụng chất này là bất hợp pháp, trong khi đó ở Đức, Pháp và Tây Ban Nha lại công nhận hợp pháp. Kratom ở các nước phương Tây cũng như Indonesia dễ dàng đặt hàng trên mạng xã hội và được bán dưới dạng bột màu xanh, trà hoặc kẹo cao su.
Hướng chuyển dịch sản xuất nguy hiểm
Kratom có xuất xứ từ Tuana Tuha, ngôi làng có 3.000 dân, nằm gần TP. Samarinda, thủ phủ tỉnh Đông Kalimantan của đất nước vạn đảo. Loại cây này có tên địa phương là kedemba, là một phần của các giống cây cà phê, cao tới 07 mét. Nó đang nhanh chóng trở thành nguồn thu nhập chính của dân làng thay thế cho cọ dầu và đánh bắt cá biển. Tommy, một thanh niên trong làng cho biết, kratom mọc hoang dại khắp trong làng. Nơi đây có 1.200 ha đất trước dùng để trồng cọ thì nay nó được “phủ xanh” bằng kratom. Dân làng Tuana Tuha từng đánh bắt cá để kiếm thêm thu nhập, nhưng số tiền thu được không nhiều, lại chịu nhiều bất lợi từ thiên tai nên họ buộc phải từ bỏ nghề biển. Năm 2017, một vị khách đến từ Pontianak, tỉnh Tây Kalimantan đã đến đây thu mua lá kratom với giá cao để xuất khẩu khiến dân làng tập trung trồng và thu hoạch kratom. Loại cây này đã được trồng tại Pontianak từ năm 2004.
Nhiều thế hệ phụ nữ trong làng đã uống nước nấu từ vỏ kratom sau khi sinh nở để làm sạch cơ thể và tăng cường sức khoẻ, song họ chưa bao giờ ăn lá cây. Vì vậy, dân làng tin lời vị khách trên khi nói rằng người nước ngoài sử dụng kratom làm thảo dược. Việc hái lá ban đầu khó khăn vì chưa ai dạy cách thu hoạch. Lá kratom mỏng và khác so với lúa, ngô. Ban đầu mọi người chỉ hái được 50 kg lá/ngày. Hiện tại, Iksan, thợ hái lá chuyên nghiệp có thể hái được 200 kg lá/ngày, được trả công 400.000 rupiah (tương đương 28 USD/ngày) cho 07 giờ thu hoạch mỗi ngày. Với việc vươn khơi, ngư phủ cả ngày phơi mình dưới nắng gió mặn mòi của biển song thu nhập mang lại cũng không cao. Kratom được coi là cây hái ra tiền của dân làng. Ngôi làng này đạt sản lượng thu hoạch cao nhất từ tháng 1 - 5/2019, khi có tới 300 thợ, thu được bình quân 50 tấn lá kratom/tháng, có giá 01 tỉ rupiah (tương đương hơn 70.000 USD).
Dưới cái nóng của miền nhiệt đới trên đảo Borneo, chỉ sáu giờ phơi lá đã khô. Sau đó, lá được cho vào xay rồi tách riêng xơ, cành. Số lá xay này được đóng bao chuyển tới người mua ở tỉnh Tây Kalimantan. Trong khi những người ở Tuana Tuha vẫn còn sống nhờ vào việc hái lá kratom mọc hoang dại thì ở làng Sebelimbingan, cách đó 36 km, nông dân bắt đầu trồng loại cây này. Ông Sauqani trồng 17.000 cây kratom trên diện tích 02 ha cách đây 06 tháng. Ông hy vọng sẽ thu hoạch được 05 tấn lá kratom khô vào cuối năm. Người mua ở Pontianak cho biết, việc kinh doanh kratom rất hứa hẹn vì giá cao, chu kỳ sản xuất nhanh. Nông dân có thể thu hoạch sau khi trồng 08 tháng, so với cọ dầu phải mất 06 năm mới được khai thác. Ông Sauqani dự kiến sẽ sản xuất tới 20 tấn kratom/tháng. Ông mong muốn trở thành một nhà xuất khẩu trong vài năm tới với hơn 100 ha đất canh tác loại cây này. Ông đang xây dựng xưởng sấy khô lá và mua máy nghiền để đáp ứng yêu cầu của người mua. Việc đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm sẽ khiến người dùng và các cơ quan quản lý an tâm. Bởi trước đây, FDA đã tìm thấy kim loại nặng và vi khuẩn salmonella trong một số mẫu kratom bị nhiễm độc.
Tính hợp pháp mơ hồ của kratom có thể đặt tương lai của nông dân của làng Tuana Tuha và Sebelimbingan vào tình trạng bấp bênh. Tuana Tuha chỉ sản xuất lá kratom khi có nhu cầu từ Tây Kalimantan, khiến người hái lá thuê và thợ sơ chế thất nghiệp khi hết vụ thu hoạch, thậm chí là khi chúng bị xếp vào nhóm các chất ma tuý, bị cấm trồng.
Ở Sebelimbingan, BNN có kế hoạch hình sự hóa việc sử dụng kratom đã khiến những người canh tác với quy mô lớn như ông Sauqani nghi ngờ về tương lai của loại cây này. Ông Sauqani bao biện, chúng tôi đang cố gắng đảm bảo với Chính phủ, kratom sẽ không bị lạm dụng ở Indonesia. Nếu nó bị lạm dụng ở Mỹ, thì nông dân Indonesia không chịu trách nhiệm. Hãy nhìn vào thuốc lá là nguyên nhân chính gây ra ung thư và các bệnh mãn tính nhưng chúng vẫn được sản xuất, mua bán tự do.
Hiện nay tại Mỹ, kratom là tâm điểm của nhiều tranh luận gay gắt xoay quanh câu hỏi: Kratom là thực phẩm chức năng hay chất gây nghiện? Nên cho dùng hay cấm? Trước thực trạng đó, nhiều ý kiến bày tỏ là phải có chính sách kiểm soát rõ ràng với loại cây có chất gây nghiện này.
Ở Việt Nam, đến nay chưa ghi nhận vụ việc nào liên quan đến trồng, mua bán, sử dụng sản phẩm có nguồn gốc từ kratom. Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Văn Thủy (Bệnh viện Châm cứu Trung ương) cho biết, ở nước ta không dùng kratom trong điều trị cho bệnh nhân bị trầm cảm, lo âu hay điều trị thay thế cho người nghiện ma túy. Kratom là một cây bản địa ở Đông Nam Á, tuy nhiên ở Việt Nam không thấy xuất hiện. Theo các tài liệu y khoa, cây này chủ yếu xuất hiện ở miền Nam Thái Lan. Nếu đây là loại cây được cơ quan chức năng xác định có chứa chất ma tuý như thuốc phiện, cần sa, cô ca, lá khát… thì hiển nhiên sẽ được đưa vào Danh mục các chất ma tuý do Chính phủ quy định và bị cấm nhập khẩu, mua bán, sử dụng. Còn nếu, chúng chỉ chứa chất gây nghiện thông thường như cây thuốc lá, thuốc lào, các bộ, ngành trung ương cần tham mưu Chính phủ ban hành quy định về cấp hạn ngạch nhập khẩu kratom làm nguyên liệu sản xuất thuốc chữa bệnh cũng như phục vụ nghiên cứu khoa học./.
Thành Sơn