Xu hướng lan rộng của Fentanyl
Fentanyl là một chất thuộc nhóm thuốc giảm đau Opioid. Đây là chất giảm đau rất mạnh (gấp 100 lần Morophine) được sử dụng có kiểm soát (kê theo đơn) trong điều trị bệnh ở nhiều nước bằng cách tiêm, xịt vào mũi, đặt vào miệng hoặc dán miếng dán lên da. Tuy nhiên, Fentanyl và các dẫn xuất của nó (Alfetanil, Remifentanil, Selfentanil, Acetylfentanyl, Butyrfentanyl, Furanylfentanyl…) ngay từ khi xuất hiện đã có đặc tính gây nghiện rất cao và bị lạm dụng với mục đích ma túy. Do đó, Fentanyl và một số dẫn xuất của nó đã được đưa vào Bảng I-Danh mục cần kiểm soát theo Công ước quốc tế 1961 của Liên hợp quốc.
Ảnh minh họa
Việc sử dụng Fentanyl và các chất dẫn xuất của nó không vì mục đích chữa bệnh có thể để lại những hậu quả nghiêm trọng về mặt sức khỏe. Mức độ dung nạp và lệ thuộc đối với các chất này rất lớn và có thể đạt ngưỡng cao một cách nhanh chóng. Việc sử dụng Fentanyl được điều chế bất hợp pháp còn nguy hiểm hơn rất nhiều vì những sản phẩm này không được kiểm định chất lượng, hàm lượng, có khi chỉ một lượng cực nhỏ đã có thể gây tử vong cho người sử dụng. Trong khi đó, các đối tượng sử dụng bất hợp pháp thường chuẩn bị từng liều riêng lẻ bằng cách cân đong với các dụng cụ đo lường thiếu chính xác dẫn đến nguy cơ quá liều một cách vô thức. Không chỉ uống hoặc tiêm chích Fentanyl và các dẫn xuất mới gây nguy hiểm, trong một số trường hợp, chỉ cần vô tình hít phải hoặc để dây ra tay hoặc các niêm mạc mắt, mũi, miệng cũng gây nhiễm độc cho cơ thể.
Theo Cơ quan phòng, chống ma túy và tội phạm của Liên hợp quốc (UNODC), Fentanyl và các chất dẫn xuất của nó có độc tính rất mạnh nên những hậu quả dẫn đến tử vong cho người sử dụng bất hợp pháp cao hơn nhiều lần so với heroin. Sử dụng Fentanyl và các chất trong nhóm hàng năm đã gây tử vong cho hàng nghìn người nghiện ma túy trên thế giới. Từ năm 1970, tại Bắc Mỹ đã có rất nhiều người nghiện sử dụng Fentanyl và các chất dẫn xuất quá liều. Từ năm 2013 đến nay đã ghi nhận riêng tại nước Mỹ có 5.000 ca tử vong do sử dụng Fentanyl quá liều, tại Canada từ 2009-2014 là 655 người.
Fentanyl được điều chế bất hợp pháp có thể xuất hiện ở nhiều dạng khác nhau và mang các tên gọi khác nhau tùy thuộc thói quen và nhu cầu người sử dụng ở từng vùng. Chẳng hạn tại Australia, New Zealand, Đức… người nghiện thường chiết xuất Fentanyl từ các loại tân dược có chất này. Trong khi đó, tại Mỹ hoặc Estonia chúng được bán dưới dạng viên nén, dạng bột hoặc dung dịch và hoàn toàn được điều chế từ các tiền chất với các tên quen thuộc như “sứ trắng”, “heroin tổng hợp”… Đôi khi chúng được bán lẻ dưới dạng bột hòa với cocain hoặc heroin. Chúng cũng còn được bán dưới dạng tân dược chứa Fentanyl giả, những người mua không có kinh nghiệm rất dễ tử vong vì họ không biết đang sử dụng loại gì và hàm lượng bao nhiêu. Đôi khi chính người bán hoặc tội phạm sản xuất Fentanyl cũng không biết được các viên ma túy mà chúng tung ra thị trường có hàm lượng cao ở mức gây tử vong.
Hiện nay, Fentanyl và các chất dẫn xuất của nó đang phát triển mạnh ở Bắc Mỹ và có xu hướng lan rộng trong thời gian tới. Chỉ tính trong giai đoạn từ năm 2012-2016 đã có 17 chất thuộc nhóm Fentanyl được các nước khu vực Đông Á, châu Âu và Bắc Mỹ thông báo cho UNODC. Các tiền chất chính sử dụng để sản xuất các chất ma túy này như NPP (N-Phenethyl-4-Piperidone), 4-ANPP (4-Anilino-N-Phenethylpiperidine), các dụng cụ sản xuất dễ kiếm, giá rẻ, quy trình sản xuất các loại ma túy này đơn giản không cần kỹ thuật cao. Đây thực sự là thách thức lớn cho các lực lượng phòng, chống ma túy các nước trong giai đoạn hiện nay.
Nguy cơ đối với nước ta
Các nước Đông Nam Á trong đó có Việt Nam cũng không nằm ngoài tác động này. Hiện nay qua công tác giám định chưa phát hiện Fentanyl và các chất dẫn xuất của nó thu giữ tại Việt Nam, ngoại trừ có một hai vụ đơn lẻ giám định trước đây phát hiện Fentanyl được tẩm trên miếng dán (có thể được sử dụng với mục đích y tế) ở phía Nam. Có thể thấy Fentanyl và các chất dẫn xuất của nó chưa thực sự được thẩm lậu và sử dụng trái phép tại Việt Nam. Tuy nhiên, chúng ta cũng không vì thế mà chủ quan với nguy cơ trong thời gian tới chúng sẽ xuất hiện và được sử dụng bất hợp pháp.
Để phòng ngừa việc vận chuyển, mua bán, sử dụng Fentanyl bất hợp pháp, Việt Nam đã đưa Fentanyl vào Danh mục II (các chất ma túy được dùng hạn chế trong phân tích, kiểm nghiệm, nghiên cứu khoa học, điều tra tội phạm hoặc trong lĩnh vực y tế theo quy định của cơ quan có thẩm quyền) tại Nghị định số 73/2018/NĐ-CP ngày 15/5/2018 của Chính phủ. Các dẫn xuất của Fentanyl như: Alfetanil, Remifentanil, Selfentanil, Acetylfentanyl, Butyrfentanyl, Furanylfentanyl… cũng được quy định trong Danh mục các chất ma túy thuộc Nghị định số 73./.
Tạ Đức