Những kết quả nổi bật
Sau khi Luật Phòng, chống ma túy năm 2021 và các văn bản quy định chi tiết được ban hành, có hiệu lực đã tạo hành lang pháp lý tương đối hoàn thiện, đầy đủ cho công tác phòng, chống ma túy. Trong 6 tháng đầu năm 2023, công tác rà soát, thống kê và tổ chức các biện pháp quản lý người nghiện, người sử dụng trái phép chất ma túy được quan tâm chỉ đạo và thực hiện thống nhất, đồng bộ trên phạm vi toàn quốc. Việc rà soát được thực hiện từ tổ dân phố, cụm dân cư các xã, phường, thị trấn, đáp ứng yêu cầu, chất lượng; phản ánh tương đối chính xác thực trạng tình hình với tổng số 240 nghìn người (chiếm khoảng 0,24% dân số cả nước).
Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang, Chủ tịch UBQG phòng, chống AIDS, ma túy, mại dâm thăm khu đào tạo nghềtại cơ sở cai nghiện ma túy TP. Cần Thơ
Công tác quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy được thực hiện theo đúng quy định của Luật và có sự phối hợp, trao đổi thông tin giữa các lực lượng hữu quan. Đa số người sử dụng trái phép chất ma túy được đưa vào danh sách quản lý (có quyết định áp dụng biện pháp quản lý) là 46 nghìn người, tăng tăng 47% so với cùng kỳ năm 2022, tương đương 10.659 người. Công tác xác định tình trạng nghiện đạt được nhiều kết quả, tổng số người được xác định tình trạng nghiện 6 tháng đầu năm 2023 tăng 211% so với cùng kỳ năm 2022; 100% các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương công bố danh sách cơ sở y tế đủ điều kiện xác định tình trạng nghiện, tạo điều kiện thuận lợi cho công tác này.
Trình tự lập hồ sơ áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc được quy định chi tiết, đơn giản; thủ tục rút gọn, phù hợp với thực tiễn. Nhiều địa phương chủ động xây dựng quy chế phối hợp giữa các cơ quan trong công tác lập hồ sơ đưa người nghiện vào cơ sở cai nghiện bắt buộc. Do đó, kết quả 6 tháng đầu năm 2023, số hồ sơ cai nghiện bắt buộc được lập tăng 375% so với cùng kỳ năm 2022. Công tác cai nghiện tự nguyện tại gia đình, cộng đồng có nhiều chuyển biến, số đơn vị cung cấp dịch vụ cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng tăng 246 cơ sở ( tăng gần 600% so với cuối năm 2022). Một số địa phương có cách làm hay, sáng tạo để khắc phục khó khăn như thành lập Điểm tư vấn, chăm sóc hỗ trợ điều trị nghiện ma túy tại cộng đồng.
Mặc dù đã đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng công tác thi hành Luật Phòng, chống ma túy và các văn bản quy định chi tiết vẫn còn những hạn chế, khó khăn, vướng mắc như: Các địa phương đều gặp khó khăn về việc bố trí nguồn kinh phí từ ngân sách địa phương, nhất là kinh phí phục vụ công tác quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy, cai nghiện ma túy. Một số địa phương chưa chủ động thu thập thông tin, tài liệu về hành vi sử dụng trái phép chất ma túy để tham mưu UBND cấp xã ra Quyết định áp dụng biện pháp quản lý. Việc quản lý đối với người sử dụng trái phép chất ma túy ra khỏi địa bàn, người sử dụng trái phép chất ma túy ma túy không nơi cư trú ổn định gặp khó khăn trong việc thực hiện các hoạt động xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể cũng như việc tư vấn, giáo dục, động viên, quản lý phòng ngừa các hành vi vi phạm pháp luật. Một số người sử dụng trái phép chất ma túy thường không hợp tác trong thực hiện xét nghiệm ma túy trong cơ thể. Gia đình người sử dụng trái phép chất ma túy không chủ động thông báo việc thành viên trong gia đình sử dụng ma túy do tâm lý e ngại, xấu hổ với cộng đồng dân cư.
Đối với công tác xác định tình trạng nghiện, nhiều đối tượng không hợp tác, có biểu hiện chống đối. Người thực hiện xác định tình trạng nghiện có tâm lý e ngại, sợ bị trả thù khi xác định tình trạng nghiện cho đối tượng, từ đó ảnh hưởng đến kết quả công tác. Trong khi đó, cơ sở y tế thực hiện xác định tình trạng nghiện ở cấp xã mới đạt 45% trong tổng số trạm y tế cấp xã của toàn quốc; do vậy ở một số địa phương chưa đáp ứng được yêu cầu xác định tình trạng nghiện.
Đáng chú ý, mặc dù đã được Luật quy định, nhưng công tác cai nghiện tại gia đình, cộng đồng vẫn chưa đạt hiệu quả, nhiều địa phương chưa thực hiện được theo quy định mới. Số đơn vị sự nghiệp công lập, tổ chức cá nhân đăng ký cung cấp dịch vụ cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng vẫn còn thấp. Việc cai nghiện tại gia đình, cộng đồng người nghiện phải trả phí dịch vụ, trong khi đa phần đều rất khó khăn về kinh tế nên không thu hút họ cai nghiện theo hình thức này.
Đối với công tác cai nghiện bắt buộc, theo quy định trong thời gian lập hồ sơ đưa đi cai nghiện, người nghiện được giao cho gia đình quản lý. Tuy nhiên, đã xảy ra nhiều trường hợp người nghiện bỏ trốn khỏi địa phương, gây rất nhiều khó khăn cho việc triển khai các nhiệm vụ tiếp theo. Nhiều người nghiện ma túy sau khi hoàn thành cai nghiện không khai báo với chính quyền nơi cư trú, bỏ đi khỏi địa phương nên công tác quản lý sau cai và lập hồ sơ đưa vào danh sách quản lý gặp nhiều khó khăn. Việc hỗ trợ trong quá trình quản lý sau cai nghiện ma túy và hòa nhập cộng đồng còn chung chung, chưa được quan tâm đầu tư, chưa có biện pháp, mô hình tốt giúp đỡ người sau cai nghiện. Do không có việc làm, không có thu nhập để tự nuôi sống bản thân, vì vậy người sau cai nghiện dễ bị lôi kéo phạm tội về ma túy hoặc tiếp tục sử dụng trái phép chất ma túy dẫn đến tái nghiện.
Trên phạm vi toàn quốc, mạng lưới cơ sơ cai nghiện công lập không đồng đều, một số địa phương bị thiếu cục bộ, quá tải về công suất chứa. Hiện tại nhiều địa phương, số người nghiện lập hồ sơ đi cai nghiện bắt buộc tăng cao gây ra tình trạng quá tải ở một số cơ sở cai nghiện. Nhiều địa phương chưa bố trí được nguồn vốn phục vụ xây dựng mới, nâng cấp, sửa chữa cơ sở cai nghiện công lập do nguồn vốn đầu tư trung hạn giai đoạn 2021-2025 đã phân bổ xong.
Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác
Để khắc phục những tồn tại, hạn chế nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống ma túy, cấp ủy, chính quyền các cấp cần chỉ đạo, thực hiện nghiêm Luật Phòng, chống ma túy năm 2021 và các văn bản quy định chi tiết. Lực lượng Công an với vai trò chủ trì, nòng cốt cần phối hợp với các ngành, đoàn thể, chính quyền địa phương đẩy mạnh công tác tuyên truyền phòng ngừa ma túy; tập trung vào các nhóm đối tượng có nguy cơ cao nhằm hạn chế phát sinh người nghiện, người sử dụng trái phép chất ma túy. Vận động người nghiện ma túy, người sử dụng trái phép chất ma túy chấp hành tốt các quy định của pháp luật về phòng, chống ma túy. Tổ chức rà soát, đánh giá các mô hình phòng, chống ma túy trên toàn quốc hoạt động hiệu quả để tổ chức nhân rộng; xây dựng mô hình xã, phường, thị trấn sạch về ma túy, tiến tới huyện sạch ma túy. Tăng cường công tác nghiệp vụ nhằm phát hiện, triệt xóa các điểm, tụ điểm phức tạp về ma túy, nhất là tại các cơ sở kinh doanh có điều kiện về ANTT, các khu công nghiệp, công trường lao động… để “giảm cầu” ma túy. Đồng thời tiếp tục rà soát, thống kê, cập nhập đầy đủ, thường xuyên danh sách người sử dụng trái phép chất ma túy, người nghiện ma túy, người bị quản lý sau cai nghiện để tổ chức quản lý; tích hợp trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư.
Phối hợp chặt chẽ với ngành Y tế, Lao động - Thương binh và Xã hội thực hiện các biện pháp cai nghiện và xác định tình trạng nghiện, lập hồ sơ đưa người vào cơ sở cai nghiện bắt buộc. Tăng cường các giải pháp giúp người nghiện tái hòa nhập cộng đồng, thực hiện chính sách cho vay vốn, dạy nghề, hỗ trợ giải quyết việc làm cho người bi quản lý sau cai nghiện ma túy.
Đối với Bộ Y tế cần quan tâm chỉ đạo các Sở Y tế địa phương bố trí nguồn nhân lực, quy hoạch mạng lưới cơ sở xác định tình trạng nghiện phù hợp, tổ chức tập huấn, trang bị phương tiện, cơ sở vật chất cho Trạm y tế cấp xã, đảm bảo đến cuối năm 2023 đạt 60% các trạm y tế xã, phường là cơ sở y tế thực hiện xác định tình trạng nghiện ma túy. Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội quy hoạch lại mạng lưới cơ sở cai nghiện công lập, có thể bố trí theo vùng, nghiên cứu cho chuyển gửi người thực hiện Quyết định cai nghiện thuộc tỉnh này được thực hiện tại cơ sở cai nghiện công lập của tỉnh lân cận khi có đủ điều kiện để giải quyết vấn đề quá tải trong công tác cai nghiện. Sớm ban hành hướng dẫn cụ thể, chi tiết việc tổ chức cai nghiện tự nguyện tại gia đình, cộng đồng. Tạo cơ chế phù hợp để khuyến khích các tổ chức cá nhân đủ điều kiện đăng ký cung cấp dịch vụ cai nghiện ma túy tại gia đình, cộng đồng.
Bộ Tài chính cần khẩn trương xây dựng Thông tư hướng dẫn quản lý và sử dụng kinh phí trong công tác quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy theo quy định của Luật Phòng, chống ma túy. UBND cấp tỉnh quan tâm, chỉ đạo toàn diện công tác phòng, chống ma túy; tham mưu HĐND sớm ban hành Nghị quyết chi ngân sách phòng, chống ma túy để đưa vào dự toán ngân sách năm 2024./.
Nhật Nam