Hoạt động trồng và sản xuất thuốc phiện
Diện tích trồng cây thuốc phiện năm 2022 của Afghanistan ước tính khoảng 233.000 ha, tăng 32%, tương đương 56.000 ha so với năm 2021. Việc trồng cây thuốc phiện gia tăng được ghi nhận ở 23/34 tỉnh, tập trung nhiều nhất là ở các tỉnh Hilmand và Kandahar (khoảng 12.300 ha), phía Tây Nam tỉnh Badghis (khoảng 9.200 ha).
Thống kê cho thấy, diện tích trồng cây thuốc phiện tại Afghanistan từ 2017 đến nay tăng giảm không theo quy luật. Chẳng hạn như năm 2017, diện tích trồng cây thuốc phiện đạt 328.000 ha; năm 2018 là 263.000 ha; năm 2019 là 163.000 ha; năm 2020 là 224.000 ha và năm 2021 là 177.000 ha. Mức tăng năm 2022 được đánh giá là mức tăng cao sau mức kỷ lục năm 2017, cao gấp 6 lần diện tích trồng thuốc phiện tại Myanmar trong cùng mùa vụ. Theo tỷ lệ phân bổ, khu vực Tây Nam chiếm 73%, các khu vực phía Tây, phía Bắc và phía Đông chiếm lần lượt là 17%, 7% và 3%. Trong đó, một số tỉnh có diện tích trồng cây thuốc phiện lớn là: Hilmand 122.000 ha, Kandarha 29.200 ha, Badghis 14.100 ha, Uruzgan 14.600 ha và Farah là 15.800 ha.
Thành viên Taliban đánh giá sản lượng của một nông trại trồng cây thuốc phiện
Mặc dù diện tích trông cây thuốc phiện tăng mạnh, nhưng do điều kiện hạn hán từ đầu năm 2022, năng suất thuốc phiện giảm từ mức 38,5 kg/ha vào năm 2021 xuống còn 26,7 kg/ha vào năm 2022. Tổng sản lượng thu hoạch thuốc phiện đạt 6.200 tấn, thấp hơn 10% so với năm 2021 là 6.800 tấn, có thể quy đổi thành 350 - 580 tấn heroin có độ tinh khiết 50 - 70%. Theo đánh giá của các chuyên gia Liên hợp quốc, những ước tính này không xem xét tới các vụ bắt giữ hoặc các hao hụt theo chuỗi cung ứng từ nguồn cung tới nơi tiêu thụ. Vì vậy, lượng heroin có khả năng tiếp cận thị trường quốc tế được đánh giá thấp hơn, nhưng không quá nhiều.
Giá trung bình thu nhập của người trồng thuốc phiện năm 2022 ở Afghanistan cao hơn 3,5 lần so với năm 2021, dẫn đến thu nhập tăng kỷ lục trong năm 2022 mặc dù sản lượng thuốc phiện chỉ tương đương năm trước. Do đó, khả năng việc thuốc phiện tăng giá đột biến có thể liên quan đến sự không chắc chắn về nguồn cung thuốc phiện trong tương lai do lệnh cấm của chính quyền, hơn là tăng theo quy luật cung - cầu. Nông dân ở Hilmand, tỉnh sản xuất thuốc phiện lớn nhất cả nước, đã thu được số tiền ước tính 733 triệu USD, tương đương với 54% tổng giá trị sản xuất thuốc phiện của cả nước. Với số tiền thu được từ thuốc phiện, người nông dân dùng để mua lương thực, chi trả chi phí y tế và trả nợ là phổ biến.
Việc sản xuất thuốc phiện được đánh giá là hoạt động kinh tế bất hợp pháp lớn nhất của Afghanistan, mang lại thu nhập khá lớn cho người trồng. Ở một số vùng, việc trồng cây thuốc phiện chiếm một tỷ lệ đáng kể trong tổng diện tích đất nông nghiệp. Ví dụ, ở tỉnh Hilmand, 20% diện tích đất được dành để trồng cây thuốc phiện và ở một số huyện, tỷ lệ này thậm chí còn cao hơn. Thuốc phiện đã trở thành một trụ cột quan trọng của nền kinh tế Afghanistan khi chiếm từ 9-14% GDP; thậm chí với GDP bị thu hẹp vào năm 2022, nền kinh tế thuốc phiện năm 2022 sẽ chiếm tỷ trọng cao hơn. Vấn đề trồng và sản xuất thuốc phiện đã ngày càng thâm nhập vào xã hội nông thôn đến mức nhiều cộng đồng, không chỉ nông dân đã trở nên phụ thuộc vào thu nhập từ thuốc phiện để duy trì sinh kế của họ.
Mua bán thuốc phiện công khai tại một khu chợ ở Thành phố Kandahar
Những tác động đối với tình hình ma túy thế giới và Việt Nam
Dữ liệu cho thấy có thể mất từ 3-6 tháng từ khi giá tăng ở Afghanistan được chuyển thành giá tăng ở các nước láng giềng. Hoạt động bắt giữ ma túy do lực lượng thực thi pháp luật Afghanistan đã diễn ra liên tục kể từ tháng 8/2022, nhưng nguồn cung thuốc phiện từ Afghanistan vẫn dồi dào. Các vụ bắt giữ được UNODC thu thập cho thấy, hoạt động mua bán thuốc phiện ở Afghanistan và thị trường thuốc phiện toàn cầu liên quan đến quốc gia này không hề bị gián đoạn kể từ khi Taliban lên nắm quyền. Afghanistan cung cấp khoảng 80% nhu cầu thuốc phiện toàn cầu và có thể mất từ 1 đến 1,5 năm để thuốc phiện có nguồn gốc từ Afghanistan đến được các quốc gia đích, tùy thuộc vào khoảng cách và phương thức vận chuyển. Bất kỳ thay đổi mạnh mẽ nào trong hoạt động trồng trọt hoặc mua bán thuốc phiện ở Afghanistan có thể sẽ xảy ra trong cùng năm ở Cận Đông, Trung Đông và Tây Nam Á; tiếp sau đó là ở Châu Âu hoặc những khu vực khác như Đông Nam Á.
Nguyên nhân của việc trồng cây thuốc phiện gia tăng là do những bất ổn về chính trị kể từ khi Taliban tiếp quản từ tháng 8/2021. Hơn nữa, giá thuốc phiện tăng vọt sau thông báo cấm trồng trọt vào tháng 4/2022 của chính quyền cũng khiến người dân tăng cường trồng cây thuốc phiện. Như vậy, cùng với Myanmar tăng 33% diện tích trồng cây thuốc phiện, tương đương 40.000 ha vào năm 2022; diện tích trồng thuốc phiện tại Afghanistan cũng tăng 32%, tương đương 56.000 ha khiến hai quốc gia này trở thành những địa bàn cung cấp ma túy bất hợp pháp rất lớn cho tội phạm quốc tế. Điều này khiến tình hình ma túy thế giới và khu vực Tam giác vàng, Lưỡi liềm vàng năm 2023 sẽ rất phức tạp, gây nhiều khó khăn cho công tác phòng, chống ma túy.
Hiện cơ quan thực thi pháp luật quốc tế và Việt Nam chưa ghi nhận thông tin các loại ma túy sản xuất tại khu vực Afghanistan được mua bán, vận chuyển trái phép sang Việt Nam, hay qua Việt Nam để đi nước thứ ba. Tuy nhiên, với sự kết nối mạnh của thị trường ma túy toàn cầu như hiện nay, không loại trừ khả năng các tổ chức tội phạm xuyên quốc gia tìm cách vận chuyển ma túy từ Afghanistan qua Việt Nam để đi các quốc gia khác tiêu thụ. Để chủ động đối phó, không để bị động, bất ngờ với tình trạng trên, các cơ quan thực thi pháp luật của Việt Nam cần chủ động nắm, đánh giá và dự báo tình hình. Trên cơ sở đó có các giải pháp phù hợp để đấu tranh hiệu quả với tội phạm mua bán, vận chuyển trái phép chất ma túy xuyên quốc gia, nhất là tội phạm ma túy từ Afghanistan đi các nước, trong đó có Việt Nam./.
Nhật Hằng