Bộ luật hình sự năm 1999, có Điều 199 quy định tội sử dụng trái phép chất ma túy, có khung hình phạt cao nhất đến 5 năm tù giam. Tại khoản 1, Điều 21, Nghị định số 167/2013/NĐ-CP ngày 12/11/2013 của Chính phủ, quy định hành vi sử dụng trái phép chất ma túy bị phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 500.000 đến 1.000.000 đồng;… Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan, nhất là từ năm 2010, Bộ luật Hình sự số 15/1999/QH10, bãi bỏ Điều 199 tội sử dụng trái phép chất ma túy; bên cạnh đó, những căn cứ để xác định người sử dụng trái phép chất ma túy gặp nhiều khó khăn, bất cập,… dẫn đến tình trạng nhiều người sử dụng trái phép chất ma túy chưa được đưa vào danh sách thống kê, theo dõi, quản lý và giám sát. Đây là nguyên nhân chủ yếu gây ra các vi phạm pháp luật, nhất là những đối tượng sử dụng trái phép chất ma túy tổng hợp bị rối loạn loạn thần cấp gây ra những vụ án đặc biệt nghiêm trọng làm mất trật tự, an toàn xã hội tại nhiều địa phương trong cả nước.
Trước tình hình trên, để khắc phục những khó khăn bất cập trong công tác quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy, thời gian qua Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy đã tích cực phối hợp với các đơn vị, địa phương và các ngành liên quan tham mưu cho lãnh đạo Bộ Công an báo cáo Chính phủ, trình Quốc hội thông qua Luật phòng, chống ma túy năm 2021 và các văn bản quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành; sửa đổi, bổ sung Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012;… Vậy công tác quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy thời gian tới sẽ được thực hiện như thế nào? Bao gồm những nội dung gì? Bài viết, xin được trao đổi để cùng tìm hiểu rõ hơn về vấn đề này.
Luật phòng, chống ma túy năm 2021, có Chương IV; Nghị định số 105/2021/NĐ-CP ngày 04/12/2021 của Chính phủ, có Chương IV quy định việc Quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy (đều có hiệu lực thi hành từ 01/01/2022). Theo đó, những nội dung cơ bản về quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy được quy định như sau:
- Quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy là biện pháp phòng ngừa nhằm giúp người sử dụng trái phép chất ma túy không tiếp tục sử dụng trái phép chất ma túy, phòng ngừa các hành vi vi phạm pháp luật của họ. Quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy không phải là biện pháp xử lý hành chính.
- Đối tượng bị quản lý là người có hành vi sử dụng trái phép chất ma túy (nhưng không thuộc 5 trường hợp: (1) được xác định là người nghiện ma túy; (2) bị áp dụng biện pháp xử lý hành chính giáo dục tại xã, phường, thị trấn do có hành vi sử dụng trái phép chất ma túy; (3) bị áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, đưa vào trường giáo dưỡng; (4) phải thi hành án phạt tù; (5) trong danh sách quản lý chết, bị Tòa án tuyên bố là mất tích).
- Thời hạn quản lý và cách tính thời hạn quản lý: Thời hạn quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy là 01 năm, kể từ ngày Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã ra quyết định quản lý. Trong thời hạn quản lý, nếu người đang có quyết định quản lý bị phát hiện tiếp tục sử dụng trái phép chất ma túy mà không thuộc 5 trường hợp: được xác định là người nghiện ma túy; bị áp dụng biện pháp xử lý hành chính giáo dục tại xã, phường, thị trấn do có hành vi sử dụng trái phép chất ma túy; bị áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, đưa vào trường giáo dưỡng; phải thi hành án phạt tù; người trong danh sách quản lý chết, bị tòa án tuyên bố là mất thì Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã có thẩm quyền ra quyết định quản lý mới, trong đó xác định lại thời hạn quản lý là 01 năm, kể từ ngày ra quyết định quản lý mới. Trường hợp người đang trong thời hạn quản lý chuyển nơi cư trú thì thời hạn quản lý được tính tiếp từ ngày chuyển đi tới khi hết thời gian quản lý còn lại.
- Mục đích và nội dung quản lý: Mục đích quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy là để họ không tiếp tục sử dụng trái phép chất ma túy và phòng ngừa các hành vi vi phạm pháp luật của họ. Nội dung quản lý gồm: Xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể của người sử dụng trái phép chất ma túy đang trong thời hạn quản lý; Tư vấn về tâm lý, thay đổi thái độ của người sử dụng trái phép chất ma túy để họ có thái độ tích cực, chủ động tránh xa ma túy; Giáo dục về pháp luật phòng, chống ma túy, tác hại của ma túy, các nội dung khác tùy theo đặc điểm nhân thân; Động viên, giúp đỡ để người sử dụng trái phép chất ma túy tham gia các hoạt động cộng đồng, hoạt động tự quản, hoạt động thể dục, thể thao, các phong trào giúp ích cho xã hội để nâng cao sức khỏe, kỹ năng sống, phòng ngừa các hành vi vi phạm pháp luật. Đối với người sử dụng trái phép chất ma túy dưới 18 tuổi thì phải đảm bảo việc học văn hóa và những người được phân công tư vấn, động viên, giáo dục, giúp đỡ phải có sự tham gia của giáo viên nơi người đó đang học hoặc đội thiếu niên tiền phong, đoàn thanh niên.
- Trách nhiệm của người sử dụng trái phép chất ma túy: Cung cấp đầy đủ, chính xác thông tin về hành vi sử dụng trái phép chất ma túy của mình cho công an cấp xã nơi cư trú; Chấp hành việc quản lý của Ủy ban nhân dân cấp xã.
- Trách nhiệm của gia đình, cơ quan, tổ chức, cộng đồng trong quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy. Đối với gia đình: Quản lý, giáo dục người sử dụng trái phép chất ma túy; ngăn chặn hành vi sử dụng trái phép chất ma túy; Cung cấp thông tin về hành vi sử dụng trái phép chất ma túy của người sử dụng trái phép chất ma túy cho công an cấp xã nơi người đó cư trú; Ngăn chặn người sử dụng trái phép chất ma túy có hành vi gây mất trật tự, an toàn xã hội; Phối hợp với cơ quan có thẩm quyền đưa người sử dụng trái phép chất ma túy đi xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể. Đối với Cơ quan, tổ chức nơi người sử dụng trái phép chất ma túy làm việc, cộng đồng nơi người sử dụng trái phép chất ma túy sinh sống có trách nhiệm: Động viên, giúp đỡ, giáo dục người sử dụng, trái phép chất ma túy; ngăn chặn hành vi sử dụng trái phép chất ma túy; Phối hợp với gia đình, cơ quan có thẩm quyền đưa người sử dụng trái phép chất ma túy đi xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể.
- Việc lập danh sách người sử dụng trái phép chất ma túy, được giao cho Công an cấp xã giúp Ủy ban nhân dân cùng cấp lập danh sách người sử dụng trái phép chất ma túy cư trú tại địa phương. Khi người sử dụng trái phép chất ma túy thay đổi nơi cư trú thì công an cấp xã nơi chuyển đi có trách nhiệm thông báo cho công an cấp xã nơi chuyển đến trong thời hạn 05 ngày làm việc kể từ ngày người đó chuyển khỏi địa phương để đưa vào danh sách và tiếp tục quản lý. Công an cấp xã giúp Ủy ban nhân dân cùng cấp đưa ra khỏi danh sách người sử dụng trái phép chất ma túy trong 3 trường hợp sau:
+ Người sử dụng trái phép chất ma túy không có hành vi sử dụng trái phép chất ma túy trong thời gian là 01 năm kể từ ngày Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã ra quyết định quản lý;
+ Người sử dụng trái phép chất ma túy thuộc trường hợp dừng quản lý. Những trường hợp đó là: Người sử dụng trái phép chất ma túy bị áp dụng biện pháp xử lý hành chính giáo dục tại xã, phường, thị trấn do có hành vi sử dụng trái phép chất ma túy; Người sử dụng trái phép chất ma túy bị áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, đưa vào trường giáo dưỡng; Người sử dụng trái phép chất ma túy phải thi hành án phạt tù; Người sử dụng trái phép chất ma túy trong danh sách quản lý chết, bị tòa án tuyên bố là mất tích;
+ Người sử dụng trái phép chất ma túy chuyển đến cư trú ở địa phương khác.
Những vấn đề khác liên quan đến công tác quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy như căn cứ xét nghiệm; kinh phí cho việc thực hiện biện pháp quản lý; thu thập thông tin, tài liệu để lập hồ sơ;… được quy định cụ thể tại Chương 3, Nghị định số 105/2021/NĐ-CP ngày 04/12/2021 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật phòng, chống ma túy.
Với những quy định mới của pháp luật, cùng với sự triển khai tích cực của các cơ quan chức năng; sự đồng tình ủng hộ và việc thực hiện nghiêm túc của các tầng lớp nhân dân, nhất định công tác quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy thời gian tới sẽ được quản lý chặt chẽ và tốt hơn, góp phần phòng ngừa tội phạm và tệ nạn ma túy, đảm bảo trật tự an toàn xã hội./.
Bùi Đức Thiêm