Ma túy mang lại lợi nhuận khổng lồ, khiến loại tội phạm này khó có thể bị triệt phá hoàn toàn. Các quy định của pháp luật về đấu tranh chống tội phạm ma túy của các nước còn chưa đồng bộ, lực lượng chức năng còn mỏng, hạn chế về kinh nghiệm, trang thiết bị, phương tiện phục vụ công tác. Việc tuyên truyền phòng, chống ma túy (PCMT) cho người dân, nhất là các nhóm dân cư bản địa chưa được thực hiện thường xuyên. Ngoài ra, do dịch bệnh Covid - 19 diễn biến phức tạp, các nước đều ưu tiên mọi nguồn lực để dập dịch kết hợp với phục hồi kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội, đây là điều kiện để các tổ chức tội phạm lợi dụng hoạt động.
Theo Cơ quan phòng, chống ma túy và tội phạm của Liên hợp quốc (UNODC) hiện có khoảng 12 trung tâm sản xuất methamphetamine (meth) trong khu vực này, ước tính sản lượng trung bình hàng năm là 650 tấn thuốc phiện, tương đương hơn 60 tấn heroin, 1 tỷ viên ma túy tổng hợp và 20 tấn ma túy “đá”. Trong năm 2020, khu vực Đông và Đông Nam Á thu giữ 11 tấn heroin, gần 170 tấn ma túy tổng hợp, riêng lượng thu giữ ở 6 nước Tiểu vùng sông Mê Công chiếm 85%. Trong đó, Myanmar tiếp tục giữ vị trí đứng sau Afghanistan trên toàn thế giới về sản xuất meth dạng viên. Trong năm 2020, diện tích trồng cây thuốc phiện vẫn ở mức đáng báo động, trong đó Myanmar chiếm khoảng 29.500 ha, Lào 4.600 ha, sản lượng ước đạt 405 tấn. Tại Myanmar, trên 90% diện tích cây thuốc phiện tập tại bang Shan, nhựa cây sau thu hoạch đưa đến bang Kachin để chế biến ra thành phẩm và đưa ra nước ngoài tiêu thụ.
Hiện, khu vực Tam giác vàng không chỉ sản xuất thuốc phiện, heroin mà còn chuyển sang sản xuất các dạng ma túy tổng hợp như: ma túy “đá”, hồng phiến, ketamin với quy mô lớn. Sự gia tăng nguồn cung ở đây dẫn đến giảm giá bán và tăng số người sử dụng meth trong khu vực Đông và Đông Nam Á. Đây cũng đặt ra thách thức cho hệ thống pháp lý và là gánh nặng việc điều trị, phục hồi. Tội phạm ma túy hoạt động có tổ chức xuyên quốc gia với thủ đoạn ngày cảng tinh vi, nguy hiểm, lợi dụng người dân tộc thiểu số bản địa để trồng, chiết xuất, vận chuyển ma túy, còn các băng nhóm tội phạm có nhiệm vụ chuyển ma túy từ Tam giác vàng sang Thái Lan, Campuchia, Lào, Việt Nam, Trung Quốc hoặc quá cảnh sang nước thứ ba tiêu thụ.
Hiện tại, các nước Đông Nam Á đều xác định cần tập trung đấu tranh ngăn chặn tội phạm ma túy là một trong những nhiệm vụ trọng tâm để phát triển kinh tế - xã hội qua đó đã đạt được kết quả tích cực. Điển hình, Lào trung bình mỗi năm triệt phá 3.500 vụ án, bắt 5.000 đối tượng. Năm 2020, Lào phát hiện 4.354 vụ, 6.164 đối tượng, thu giữ 537,23 kg heroin, 18,6 triệu viên ma túy tổng hợp, 60,3 kg thuốc phiện, trên 5,1 tấn cần sa, trên 5,5 tấn ma túy “đá”, 7,45 tấn ma túy dạng bột cùng nhiều loại tiền chất, hóa chất để sản xuất ma túy. Điển hình tháng 10/2021, Lào thu giữ 55 triệu viên hồng phiến, 1,5 tấn ma túy “đá”. Đây là vụ án thu giữ khối lượng ma túy lớn nhất từ trước đến nay tại Châu Á. Tại Myanmar, mặc dù còn nhiều khó khăn do ảnh hưởng của khủng hoảng chính trị, song năm 2020 lực lượng chức năng đã thành công trong triệt phá đường dây sản xuất trái phép ma túy với quy mô lớn ở bang Shan, bắt giữ 33 đối tượng, thu giữ 200 triệu viên ma túy tổng hợp, 500 kg ma túy tổng hợp dạng tinh thể, 300 kg heroin, 5.750 lít methyl fentanyl. Myanmar triển khai chiến dịch trấn áp tội phạm ma túy từ ngày 01/02 - 30/4/2021, với việc thành lập 15 tổ công tác, 41 trạm kiểm soát cố định trong nước và phối hợp với lực lượng chức năng của Lào, Thái Lan phát hiện, bắt giữ 319 vụ, 415 đối tượng, thu giữ 742 kg thuốc phiện, 59 kg heroin, 22 triệu viên hồng phiến, 1,1 tấn ma túy “đá”, 22 kg cần sa cùng nhiều loại tiền chất là nguyên liệu để sản xuất trái phép ma túy tại Tam giác vàng và các khu vực liên quan. Tại Thái Lan từ tháng 4 - 6/2020, lực lượng cảnh sát tiến hành bắt giữ 1.374 đối tượng, thu giữ số lượng ma túy trị giá 17,1 triệu USD.
Số ma túy do Cảnh sát Lào thu giữ trong vụ án tháng 10/2021.
Các nước chú trọng xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến ma túy; củng cố bộ máy tổ chức, nâng cao năng lực hoạt động của các cơ quan chức năng, gắn với xây dựng cơ sở hạ tầng, trang bị phương tiện kỹ thuật hiện đại, đồng bộ phục vụ công tác đấu tranh chống tội phạm ma túy. Chú trọng tuyên truyền, phổ biến quy định pháp luật về PCMT nhằm vận động đông đảo các đảng phái chính trị, doanh nghiệp và nhân dân tham gia phòng ngừa, đấu tranh bài trừ, hỗ trợ người sau cai nghiện tái hòa nhập cộng đồng.
Các nước ASEAN đều chủ động đề xuất và tham gia sáng kiến khu vực nhằm nâng cao hiệu quả hợp tác về phòng, chống và kiểm soát ma túy trong khuôn khổ hợp tác giữa các nước Tiểu vùng sông Mê Công mở rộng với UNODC, tăng cường hợp tác với Ủy ban Kiểm soát ma túy quốc tế (INCB), Ủy ban tư vấn kế hoạch Colombo, Tổ chức Cảnh sát quốc tế trong triển khai Công ước của Liên hợp quốc về kiểm soát ma túy. Các nước đã tranh thủ sự ủng hộ, hỗ trợ của quốc tế để đào tạo, tập huấn nâng cao năng lực cho lực lượng hành pháp, các dự án kỹ thuật, thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp hình sự liên quan đến tội phạm ma túy quốc tế.
Trong nỗ lực kiểm soát tình hình phức tạp về ma túy tại khu vực Tam giác vàng, năm 2016 Thái Lan chủ trì xây dựng kế hoạch hoạt động 03 năm của Dự án sông Mê Công an toàn, mời Campuchia và Việt Nam tham gia với mục đích kiểm soát nguồn ma túy từ Tam giác vàng vận chuyển vào các nước trong khu vực và nguồn tiền chất từ bên ngoài vào “công xưởng” ma túy ở đây. Theo đó, các nước thành lập Trung tâm điều phối sông Mê Công an toàn nhằm tạo đầu mối trao đổi, xử lý nhanh thông tin về tội phạm ma túy. Hàng năm, các nước chọn ra nước chủ nhà chủ trì mời các nước cử đại diện sang làm việc trong thời gian từ 03 - 06 tháng. Thái Lan đã chủ trì xây dựng Kế hoạch hành động giai đoạn 2019 - 2022, thông qua Thư thỏa thuận hợp tác thực thi pháp luật và kiểm soát ma túy, Thái Lan đã hỗ trợ kinh phí cho các nước, đồng thời đề xuất các nước Tiểu vùng sông Mê Công thông qua Kế hoạch PCMT ở khu vực Tam giác vàng nhằm tấn công trấn áp tội phạm trong nước để bao vây, cô lập khu vực sản xuất ma túy tại đây.
Để ngăn chặn hiệu quả nguồn ma túy từ khu vực Tam giác vàng vào Việt Nam, chúng ta cần đẩy mạnh hợp tác quốc tế về PCMT phát huy triệt để các cơ chế hợp tác song phương, đa phương, thực hiện tốt việc trao đổi thông tin với các nước nhằm phát hiện, đấu tranh bắt giữ toàn bộ đường dây. Trong đó, chú trọng hợp tác với Lào với phương châm “giúp Bạn là giúp mình” góp phần ngăn chặn từ sớm, từ xa nguồn ma túy từ Tam giác vàng qua Lào vào nước ta.
Xây dựng, thống nhất quy chế phối hợp giữa các lực lượng công an, biên phòng, cảnh sát biển, hải quan trong PCMT ở biên giới, cửa khẩu, trên biển và trong nội địa trong đó lực lượng công an giữ vai trò chủ trì trong đấu tranh chống tội phạm ma túy.
Chú trọng kiểm soát các tiền chất, hóa chất thiết yếu từ khâu xuất nhập khẩu, sản xuất đến tay người sử dụng. Xem xét việc xử lý trách nhiệm, buông lỏng quản lý, kiểm soát ma túy, tiền chất ở khu vực biên giới, cửa khẩu, cảng biển và địa bàn quản lý. Nghiên cứu, cập nhật các hóa chất thiết yếu có nguy cơ sử dụng vào sản xuất ma túy để đưa vào danh mục kiểm soát.
Đánh giá hiệu quả hoạt động của Tổ công tác PCMT tại Trạm Cảnh sát giao thông huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình để xem xét việc thành lập trạm kiểm soát ma túy tại các cửa khẩu, cảng biển, tuyến trọng điểm về ma túy trong cả nước, đồng thời kiểm soát chặt tuyến biên giới, nhất là tại các đường mòn, lối mở để ngăn chặn nguồn ma túy từ bên ngoài vận chuyển trái phép vào nước ta./.
Kim Long