Theo báo cáo của UNODC, tình hình ma túy khu vực Tiểu vùng sông Mê Công tiếp tục diễn biến phức tạp và tiềm ẩn nhiều nguy cơ khó lường. Mặc dù từ năm 2014, diện tích trồng cây thuốc phiện đã giảm từ 59.000 ha xuống còn 29.500 ha năm 2020, tuy nhiện số lượng heroin và ma túy tổng hợp (MTTH) thu giữ được vẫn gia tăng. Năm 2020, khối lượng heroin khu vực Đông và Đông Nam Á thu giữ lên tới 11 tấn, trong đó số lượng heroin 06 nước Tiểu vùng thu giữ được chiếm 85%. Khối lượng MTTH bị thu giữ là 170 tấn, trong đó riêng Mianma, Lào, Thái Lan, Camphuchia, Việt Nam khối lượng thu giữ chiếm tới 71%. Tại Trung Quốc, MTTH dạng tinh thể thu giữ giảm, trong khi đó lượng MTTH dạng viên bị thu giữ ở mức cao, trung bình 130 triệu viên/năm. Tại Mianmar lượng ma túy bị bắt giữ tăng theo từng năm chủ yếu ở bang Shan, tiếp giáp với Trung Quốc. UNODC đánh giá nguồn ma túy, tiền chất mua bán, vận chuyển trái phép qua Lào ngày càng tăng. Từ năm 2019 - 2020, số vụ bắt giữ MTTH tại các tỉnh của Lào tiếp giáp với khu vực phía Bắc Thái Lan đã tăng từ 266 kg lên tới 5,7 tấn, bắt giữ tiền chất cũng tăng từ 19 tấn lên 120 tấn.
Các thùng hóa chất được sử dụng để sản xuất MTTH bị lực lượng chức năng Myanmar thu giữ ở bang Shan.
Do tác động của tình hình dịch bệnh Covid - 19, các tổ chức tội phạm thường xuyên thay đổi phương thức, thủ đoạn hoạt động. Đặc biệt xuất hiện xu hướng gia tăng hoạt động mua bán, tái chế MTTH có nguồn gốc từ khu vực Tam giác vàng ở Campuchia sau đó vận chuyển sang các nước trong khu vực bằng đường biển, đường biên giới trên bộ. Các nước Tiểu vùng cũng đang phải đối mặt với tình trạng xuất hiện ngày càng nhiều chất hướng thần mới (NPS) và chất hóa học không nằm trong danh mục kiểm soát dễ bị lợi dụng để sản xuất trái phép ma túy. Nguồn MTTH ngày càng gia tăng, gần đây các nước đã phát hiện, triệt phá nhiều đường dây tội phạm ma túy có quy mô lớn. Điển hình, tháng 6/2021, Cảnh sát Mianmar bắt giữ 1.710 kg MTTH, hay Cảnh sát Lào bắt giữ gần 17 triệu viên MTTH trong tháng 7/2021. Do nguồn cung lớn, nên MTTH có độ tinh khiết ở mức cao trong khi giá bán giảm.
Cảnh sát Thái Lan cập nhật thông tin tội phạm ma tuý từ chi nhánh Trung tâm điều phối sông Mê Công an toàn (SMCC) Chiang Mai.
Tại Hội nghị, các đại biểu đã rà soát, cập nhập tình hình triển khai hoạt động PCMT. Theo thống kê của UNODC, từ năm 2020 đến nay, các nước thành viên đã lồng ghép triển khai 194 hoạt động dựa trên các lĩnh vực cơ bản của Kế hoạch hành động SAP XI gồm: tuyên truyền phòng ngừa, hợp tác thực thi pháp luật, phát triển bền vững. Do ảnh hưởng của đại dịch Covid - 19, các nước cũng tăng cường triển khai hoạt động thông qua hội nghị trực tuyến như: Hội nghị sỹ quan đầu mối tiểu vùng sông Mê Công về PCMT, Sự kiện bên lề Hội nghị Ủy ban kiểm soát ma túy của Liên hợp quốc lần thứ 64, phối hợp khảo sát tình hình ma túy tại biên giới Mianmar - Thái Lan.
Bản sửa đổi Kế hoạch SAP lần thứ XI được thông qua tại Hội nghị cấp Bộ trưởng các nước thành viên tiểu vùng ngày 15/11/2019, ở Thái Lan nhằm đề ra phương hướng hợp tác tron giai đoạn 2020 - 2021. Tuy nhiên, do ảnh hưởng của tình hình dịch bệnh đã ảnh hưởng đến việc triển khai tại các nước. Do vậy, các nước bày tỏ quan điểm sẽ gia hạn việc thực hiện SAP XI vào những năm tiếp theo. UNODC kiến nghị các nước cập nhật SAP XI hiện tại bằng văn bản bổ sung thay cho việc xây dựng, phê duyệt văn bản mới. Văn bản này sẽ do UNODC dự thảo và chuyển cho các nước tham gia ý kiến. Bản dự thảo sau đó sẽ được thảo luận lần cuối tại Hội nghị cán bộ đầu mối MOU dự kiến tổ chức vào tháng 01/2022, trước khi trình lên lãnh đạo cấp cao các nước tại Hội nghị cấp Bộ trưởng MOU vào cuối năm 2022. Các đại biểu nhất trí với đề nghị này của UNODC.
Tại Hội nghị, các nước tiến hành thảo luận, đưa ra giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả PCMT trong thời gian tới tập trung ưu tiên triển khai tăng cường hợp tác song phương, đa phương giữa các nước thành viên Bản thỏa thuận MOU 1993 và các đối tác ngoài khu vực, đồng thời thúc đẩy cơ chế này hoạt động hiệu quả hơn. Các nước cần tăng cường chia sẻ thông tin, phối hợp điều tra chung liên quan đến tội phạm ma túy hoạt động xuyên quốc gia, kiểm soát chặn chẽ hoạt động hợp pháp liên quan đến ma túy nhằm ngăn chặn nguồn tiền chất, hóa chất từ các nước thành viên vào khu vực Tam giác vàng để sản xuất ma túy.
Nâng cao hiệu quả hoạt động của các Văn phòng liên lạc qua biên giới (BLO), UNODC dự kiến phối hợp với các nước sử dụng mạng lưới BLO trong cơ chế trao đổi thông tin và nâng cao năng lực để hỗ trợ tiến hành chiến dịch cao điểm về PCMT trong tiểu vùng sau khi dịch bệnh Covid - 19 được kiểm soát, biên giới các nước mở cửa trở lại. Nâng cao năng lực cho lực lượng chức năng chuyên trách PCMT các nước thành viên thông qua tổ chức tập huấn, tài trợ trang thiết bị, phương tiện, tăng cường áp dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào việc phân tích nước thải, giám sát sử dụng điện, nước sinh hoạt để kịp thời phát hiện, triệt phá cơ sở sản xuất ma túy trái phép. Xây dựng, hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật để kịp thời ứng phó với diễn biến, thách thức mới của tình hình ma túy.
Tại Hội nghị, đoàn Trung Quốc thông báo sẽ chủ trì, đăng cai tổ chức Hội nghị cấp Bộ trưởng và cấp Quan chức cấp cao MOU năm 2022.
Căn cứ vào nội dung kết quả Hội nghị, Cục Cảnh sát ĐTTP về ma túy đề xuất Bộ Công an tiếp tục phối hợp với các nước thành viên MOU và UNODC triển khai hiệu quả cơ chế họp tác PCMT khu vực tiểu vùng sông Mê Công. Chủ trì phối hợp với các bộ, ngành có liên quan trong nước nghiên cứu nội dung, tham gia ý kiến dự thảo Văn bản bổ sung SAP XI của UNODC. Đề xuất các bộ, ngành cử đại biểu tham dự hội nghị, hội thảo, khóa tập huấn nâng cao năng lực cho lực lượng chuyên trách PCMT./.
Kim Dung