Bước vào thời kỳ cách mạng công nghiệp lần thứ 4 (cách mạng 4.0), có thể coi đây là khoảng thời gian vàng cho những bước nhảy vọt về sự phát triển kinh tế - xã hội của nhiều quốc gia biết nắm bắt thời cơ. Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc từng đánh giá, cuộc cách mạng 4.0 đang mở ra một thời đại mới trong tiến trình phát triển của nhân loại - thời đại số. Để không bỏ lỡ cơ hội này thì trước hết, Chính phủ phải tự đổi mới, chuyển đổi để trở thành một Chính phủ của thời đại 4.0, có đủ năng lực quản trị phát triển quốc gia trong thời đại số. Những lợi ích to lớn của cuộc cách mạng 4.0 mang lại cho nền kinh tế và đời sống xã hội của người dân là không thể phủ nhận với việc thay đổi cơ cấu hệ thống sản xuất, tăng năng suất và hiệu quả lao động, nâng cao chất lượng đời sống và xóa nhòa khoảng cách địa lý, tăng cường kết nối với sự phổ biến của mạng internet.
Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 với sự phổ biến của mạng internet mang lại những tiện ích cho con người trong việc kết nối liên lạc
Bên cạnh đó, cũng cần nhìn nhận sự phát triển mạnh mẽ của mạng internet đã tạo nên một “không gian sống” mới của con người. Không gian mạng như một xã hội hiện thực, không chỉ là nơi con người kết nối với nhau để chia sẻ những điều tốt đẹp mà các đối tượng cũng lợi dụng để hoạt động phạm tội, trong đó có tội phạm ma túy, gây ảnh hưởng không nhỏ đối với an ninh, trật tự của đất nước. Trong những năm gần đây, tình hình tội phạm mua bán, vận chuyển trái phép chất ma túy ở nước ta diễn biến rất phức tạp, lợi dụng những tiến bộ của khoa học - công nghệ, nhất là sự phát triển mạnh mẽ của dịch vụ viễn thông, bưu chính và mạng internet, các đối tượng đã gia tăng sử dụng các thiết bị công nghệ có kết nối internet, mạng xã hội để thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật về ma túy như quảng cáo, tuyên truyền sai sự thật về ma túy tổng hợp, thậm chí là tổ chức trao đổi, mua bán trái phép chất ma túy, các chất gây nghiện.
Qua công tác đấu tranh của các lực lượng chức năng, có thể chỉ ra một số phương thức, thủ đoạn mới của tội phạm ma túy trong thời đại cách mạng công nghiệp 4.0. Các đối tượng tạo lập các tài khoản ảo trên các trang mạng xã hội như Facebook, Zalo, Telegram để quảng cáo, rao bán các chất ma túy, phổ biến nhất là cần sa. Khi người mua có nhu cầu, các đối tượng sẽ yêu cầu liên hệ qua ứng dụng Messenger (ứng dụng nhắn tin trực tiếp của Facebook) hoặc chuyển sang một ứng dụng OTT khác như Zalo, Viber, Line, Telegram... Sau khi đã thống nhất, các đối tượng sẽ chuyển hàng đến cho người mua bằng hình thức đóng gói, ngụy trang dưới dạng các sản phẩm như thực phẩm, hàng lưu niệm rồi dán kín, chuyển hàng bằng các dịch vụ vận chuyển như Grab, Go Việt, VN Post, Viettel Post… Đặc biệt, các đối tượng bán thường không “xuất đầu lộ diện”, tuyệt đối không giao dịch trực tiếp để tránh bị lực lượng chức năng theo dõi, bắt quả tang hành vi vi phạm pháp luật. Không chỉ dừng lại ở việc lập các tài khoản ảo, các đối tượng chủ mưu cầm đầu còn thành lập các hội, nhóm trên mạng xã hội để đăng tin, quảng cáo, trao đổi, mua bán các loại chất gây nghiện, chất hướng thần, phổ biến nhất là cần sa, “cỏ Mỹ”, “bóng cười”, “rượu 138” (cách gọi của rượu ngâm các bộ phận của cây thuốc phiện). Còn đối với các loại ma túy nguy hiểm hơn như ma túy tổng hợp đặc biệt là ma túy tổng hợp dạng đá, ketamin, các đối tượng lập ra các hội nhóm kín trên các mạng xã hội, ứng dụng nhắn tin OTT để trao đổi thông tin, giao dịch, mua bán. Các hội nhóm kín hoạt động rất bí mật, kiểm soát chặt chẽ, chỉ bao gồm nhóm nhỏ một số người đã quen biết nhau từ trước hoặc được các thành viên “có uy tín” giới thiệu. Bên cạnh việc giao dịch, mua bán, trong các hội nhóm này, các đối tượng chủ mưu, cầm đầu còn thường xuyên tuyên truyền sai lệch rằng ma túy tổng hợp không gây nghiện, khiến cho các thành viên có những hiểu biết không đúng, không đầy đủ về sự nguy hại của những loại ma túy này. Cùng với việc lợi dụng mạng xã hội, ứng dụng nhắn tin OTT để phạm tội, các đối tượng cũng rất nhanh nhạy trong việc nắm bắt thông tin, xu hướng mới thị trường thương mại. Trước sự phát triển rất nhanh chóng của các trang thương mại điện tử và độ phủ sóng rộng khắp của hệ thống này, các đối tượng đã sử dụng các trang thương mại điện tử như Lazada để đăng thông tin quảng cáo mua bán tiền chất ma túy, ngụy trang bài đăng bằng tên các loại thuốc nhằm tránh sự kiểm duyệt của các trang thương mại điện tử. Khi có người liên hệ thông qua hệ thống tin nhắn trên các trang này, các đối tượng sẽ không trực tiếp trả lời các nội dung liên quan đến việc giao dịch mà sẽ cung cấp cho người mua thông tin liên hệ trên các ứng dụng nhắn tin OTT khác và thực hiện việc giao dịch qua đó, sau đó các đối tượng sẽ đóng gói và gửi hàng qua các dịch vụ chuyển phát nhanh tương tự như việc mua bán trên mạng xã hội và luôn luôn giữ bí mật tuyệt đối về nhân thân của mình.
Cần sa khô, loại ma túy phổ biến nhất được các đối tượng mua bán trái phép chất ma túy trên mạng xã hội
Đáng quan ngại hơn là việc các đối tượng còn nghiên cứu, tìm hiểu việc sử dụng các trang mạng, diễn đàn ngầm (Deepweb) để mua bán trái phép chất ma túy. Deepweb hay còn gọi là web chìm, web ẩn, mạng chìm dùng để chỉ các trang hoặc nội dung trên mạng WWW không thuộc về web nổi (surface web), gồm những trang không được đánh dấu, chỉ mục và không thể tìm kiếm được khi dùng các công cụ tìm kiếm thông thường như Chorme hay Firefox mà phải dùng một trình duyệt chuyên dụng mới có thể kết nối. Các trang deepweb được truy cập thông qua một mạng ngầm phức tạp, có tính ẩn danh cao và có sự tham gia của nhiều loại tội phạm nguy hiểm nhất như mua bán người, giết người, mại dâm trẻ em, mua bán trái phép chất ma túy… Điển hình trên thế giới là trang chợ đen chuyên mua bán ma túy Silk Road 2.0 đã bị Cơ quan điều tra Liên bang Hoa Kỳ (FBI) và Cảnh sát Châu Âu (Europol) vô hiệu hóa vào năm 2014. Các đối tượng sử dụng những ứng dụng có tính ẩn danh cao, mã hóa phức tạp như sử dụng Bitcoin để thanh toán và sử dụng dịch vụ vận chuyển hàng hóa quốc tế để khó xác định danh tính. Mặc dù việc sử dụng các trang mạng, diễn đàn ngầm vào việc mua bán trái phép chất ma túy ở nước ta chưa thực sự dễ dàng và phổ biến như đối với mạng xã hội và trang mua bán điện tử nhưng hiện nay cũng đã xuất hiện tình trạng này. Cùng với đó, các đối tượng người nước ngoài sẵn sàng chi tiền và tìm cách móc nối với các đối tượng trong nước để đào tạo, huấn luyện việc sử dụng, khai thác các trang mạng, diễn đàn ngầm nhằm phục vụ cho hoạt động mua bán trái phép chất ma túy mang tính chất xuyên quốc gia.
Thời gian tới, dự báo tình hình tội phạm ma túy trên thế giới, khu vực Đông Nam Á và tại Việt Nam tiếp tục có những diễn biến rất phức tạp và khó lường với những xu hướng mới, trong đó việc lợi dụng không gian mạng internet để phạm tội sẽ có xu hướng gia tăng, những phương thức, thủ đoạn liên tục thay đổi và ngày càng tinh vi hơn là những thách thức không nhỏ đối với lực lượng chức năng. Do vậy, nếu không có những biện pháp xử lý kịp thời, những thủ đoạn mới của tội phạm ma túy trên không gian mạng sẽ cho ta thấy rõ những mặt trái của thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0, trở thành những nguy cơ nhãn tiền làm phức tạp thêm tình hình tội phạm ma túy ở nước ta, ảnh hưởng không nhỏ đến an ninh, trật tự và sự phát triển bền vững kinh tế - xã hội của đất nước./.
An Phong